از مزارع تا نظام ملی: رهبری باشگاه کودکان در سری‌لانکا

«ائتلاف برای توسعه‌ی آموزشی (CED)» شبکه‌ای متشکل از بیشتر از 60 سازمان جامعه‌ی مدنی در سراسر سری‌لانکا است که سیاست‏گذاران، پژوهشگران و گروه‏ های جامعه‌ی مدنی را با هم مرتبط می‏ کند تا سیاست‏ های آموزشی قابل‌اجرا در سطح گسترده ‏ای از جهان را تنظیم کنند.

در سری‌لانکا کودکان در مدارس دولتی و در مزارع برنامه‌ی افلاتون را از طریق باشگاه‏ های کودکان یاد می‏ گیرند. کمپین‏ های اجتماعی افلاتون شامل آگاهی‏ بخشی در زمینه‌ی پس ‏انداز مالی، صرفه‏ جویی در منابع طبیعی و حفظ ارزش‏ های محلی است. اقدامات مالی مرتبط با برنامه‌ی شامل کشت و فروش سبزیجات، جمع‌آوری زباله برای بازیافت و نمایشگاه‏ های ماهانه از اقدام ‏های دانش‏ آموزان می‏ شود.

باشگاه‏ های کودکان تأکید زیادی بر حقوق کودک دارند. کودکان در جامعه به عنوان منابعی هستند که به والدین خود و همچنین در سطح گسترده ‏تری به جامعه‌ی اطراف خود حقوق کودک را یاد می‏ دهند. باشگاه ‏های کودکان بروشورهایی بین مردم پخش کردند که در آن مفادی از کنوانسیون حقوق کودک سازمان ملل به زبان ساده و نیز شعارهایی از زبان خود کودکان نوشته بودند. شعارهایی از قبیل «اینجا کودکی به فروش نمی ‏رسد» و «ورود دلالان کودک ممنوع» در بروشورها نوشته بودند که اشاره به کودکان کار و قاچاق کودک داشت، بازتاب‌دهنده‌ی گذشته‌ی استعماری این کشور بود. بعد از آن هم پلیس محلی این شعارها را در اقدامات خود برای حمایت از کودکان به کار برد. همان‌طور که ائتلاف توضیح می‏ دهد «در نظام استعماری، به مرد به عنوان یک ماشین کامل نگاه می ‏شود، در حالی که زن یک ماشین نصفه و کودک هم یک چهارم ماشین به حساب می‏ آمد». در چنین نظامی کرامت انسانی افراد به رسمیت شناخته نمی ‏شد. درواقع کودکان بخش فعالی از یک ماشین به حساب می ‏آمدند.

اتفاق‌نظر از طریق رأی‏ گیری

تغییر موقعی شروع شد که سازمان همکار، رویکرد حقوق‏ محور خود در زمینه‌ی باشگاه‏ های کودکان را با مفهوم تعادل بین حقوق و مسئولیت‌ها که در افلاتون مطرح می‏ شود، مرتبط کرد. تا پیش از آن تسهیل‏گران مجبور بودند برای آوردن کودکان به جلسات باشگاه خانه به خانه دنبال آنها بروند، اما حالا چه تسهیل‏گران باشگاه حضور داشته باشند چه نداشته نباشند، کودکان خودشان جلسات را اداره می‏ کنند، دستور جلسه را تنظیم می‏ کنند و با سایر کودکان تماس می‏ گیرند تا در جلسات شرکت کنند. البته تسهیل‏گران می‏ توانند داوطلبانه در این جلسات شرکت کنند، اما اگر هم شرکت نکنند، جلسه به کار خود ادامه می‏ دهد.

بچه‏ ها نظام اتفاق‌نظر از طریق رأی‌گیری را ترجیح می‏ دادند. مدیریت چرخشی باشگاه‏ ها که بر اساس آن دو تا چهار کودک هر سه ماه یک بار مدیریت را به عهده می‏ گرفتند، باعث شده اعضا دیگر لزومی نبینند که بر سر پست با هم رقابت کنند. یک سازمان همکار در این مورد می‏ گوید: «کودکان درمورد به توافق رسیدن (اجماع) یا گرفتن یک تصمیم به اتفاق آرا هوشیار شدند. آن موقعی که باید دو یا سه نماینده را برای دوره‌ی آموزشی یا برنامه‌ها اجرای عمومی می ‏فرستادند، تسهیل‏گر باشگاه نماینده ‏ها را انتخاب می ‏کرد. حالا اما خودبچه‏ ها انتخاب می‏ کنند. گاهی همان نماینده‏ های کودکان دوباره انتخاب می‏ شوند، ولی این انتخاب مجدد به دلیل آن است که آنها نشان می‏ دهند که قابل اعتماد هستند و این که آن چه را یاد می‏ گیرند با سایر اعضا هم در میان می‏ گذارند».

حق مطالعه‌ی کودکان

شبکه‌ی باشگاه ‏های کودکان در سراسر سری‌لانکا در سطوح محله، استانی و کشوری از سوی دولت موظف به حمایت از حقوق کودک شده‏اند. البته گزارش‏ هایی هم وجود دارد که نشان می ‏دهد در مناطقی که سازمان‏ های غیردولتی کار نمی ‏کنند، باشگاه ها هم فعال نیستند. در ابتدا فعالیت ‏های عادی باشگاه ‏ها شامل بازی بود که علاقه‌ی بچه ‏ها به آن دوام نداشت و والدین هم از آن حمایت نمی ‏کردند. یکی از سازمان‌های عضو ائتلاف به نام «سازمان آموزش و توسعه‌ی مناطق روستایی (PREDO)» اعضای ائتلاف را تشویق کرد تا نسبت به بالا بردن آگاهی در مورد حقوق کودک در باشگاه‏ ها اقدام کنند. آنها به عنوان ابزاری برای پاسخ‏گویی به مشکلات جامعه، شروع به تبلیغ در زمینه‌ی مشارکت کودکان کردند.

در املاک و مزارع چای، خانه‏ های کارگران کوچک است و فضایی که در آن زندگی می‏ کنند، به‌طور متوسط حدود سه در دو متر و نیم متر بدون احتساب ایوان و آشپزخانه است. وقتی آنجا یک تلويزیون و یک کاناپه هم می‏ گذاشتند، دیگر جایی برای درس خواندن کودک باقی نمی ‏ماند. کمپین اولیه‌ی باشگاه‏ ها این بود که با والدین و اعضای جامعه ارتباط برقرار کنند. نتیجه‌ی این اقدام این شد که والدین پذیرفتند فضای کوچکی را با پرده جدا کنند و یک میز و صندلی در آن قرار دهند تا مورد استفاده‌ی بچه‏ ها قرار بگیرد. ساعت هفت تا هشت شب باعنوان ساعت مطالعه‌ی بچه ‏ها مقرر شد. این ساعتی بود که فیلم‏ های هندی که موردعلاقه‌ی خانواده‏ های فامیل بود پخش می‏ شد و صدای تلویزیون را هم تا آخرین حد بلند می‏ کردند. خانواده‌ها تشویق شدند تا در این ساعت تلویزیون خود را خاموش کنند. با این که بعضی از والدین می‏گفتند کسی حق ندارد در حق استفاده‌ی آنها از رادیو و تلویزیون خودشان دخالت کند، پاسخ اعضای باشگاه ‏ها به آنها این بود که حق بزرگسالان این نیست که مزاحم بقیه شوند.

فعال‏ سازی باشگاه‏ ها و تأسیس شبکه‏ های باشگاهی در مزارع چای سخت بود چون فاصله‌ی زیادی بین باشگاه‏ ها بود و کمبود منابع دولتی هم وجود داشت. سازمان PREDO و چند عضو دیگر ائتلاف که با تعداد زیادی باشگاه کودک، بیش از 180 باشگاه، سرو کار داشتند، به این نتیجه رسیدند که علیرغم هزینه ‏های راهبردی و حمل و نقل، شبکه‏ سازی ضروری است. برای استفاده‌ی همگون از منابع، هر ده باشگاه یک هسته تشکیل دادند و هر کدام از این هسته‏ ها هم شبکه‌ی منطقه‌ای را شکل دادند. از آنجا که سفرهای جاده‏ای 6 تا 8 کیلومتر بود، اعضای باشگاه‏ها با استفاده از میان‏برهایی از وسط مزارع، فواصل را به یک تا دو کیلومتر کاهش می‏دادند. آنها همچنین با صرفه ‏جویی توانستند مبالغی را برای سفرهایشان کنار بگذارند.

عوامل مشارکت

ائتلاف، عوامل مؤثر برای رسیدن اعضا به سطح بالایی از مشارکت را به شرح زیر اعلام کرده است:

• قبول رهبری کودک

اگر به کودکان فرصت داده شود، می‌توانند ایده‏ های ابتکاری و خلاقانه‏ ای ارائه کنند. تسهیل‏گران باشگاه و والدین می‏ توانند راهنمایی کنند، اما پذیرفتن انتقال رهبری به کودک هم لازم است، چرا که کودکان هم مثل دیگران می‏ توانند خودشان جلسات را اداره کنند.

• خطوط ارتباطی

وقتی بچه‏ های باشگاه، خودشان به‌طور مستقیم با والدین ارتباط برقرار کردند، نسبت به وقتی که اعضای ائتلاف با والدین صحبت می‏کردند، نتایج بهتری به دست آمد.

• پاسخ‏گویی به نیازهای جامعه

وقتی باشگاه‏های کودکان دوره‏های آموزش در زمینه‌ی حفظ محیط‌زیست را شروع کردند، دریافتند که زباله‏های عظیم تلنبار شده در منطقه حقوق آنها را که در بندهای 6 و 24 کنوانسیون حقوق کودک سازمان ملل آمده نقض می‏کند. آنها با مدیریت املاک و همچنین با والدین خود صحبت کردند و ترتیبی دادند که زباله‏ها به نقطه‏ای انتقال یابد که برای سلامتی آنها و محیط زیست ضرر نداشته نباشد. والدین هم از باشگاه‏ها حمایت می‏کردند، چون به کودکان امکان توجه به مسایل محلی را می‏داد.

• پشتیبانی از جانب سازمان‏های محلی دولتی

هنگامی که باشگاه‏ ها به ثبت رسیدند، کودکان متوجه ارتباط خود با ارگان‏ های محلی دولتی شدند. به ارگان‏ های محلی هم مراجعه شد تا اهدای پایاپای اقلامی مثل قفسه و کتاب برای کتابخانه باشگاه را انجام دهند و هم‌چنین برای برگزاری مراسم مربوط به مناسبت‏ های تقویمی مثل روز جهانی مبارزه با کار کودک -12 ژوئن- و یا روز جهانی سوادآموزی -17 نوامبر- برنامه‏ ریزی کنند. برای بچه‏ هایی که در مناطق دوردست زندگی می ‏کردند، بسیار خوشایند بود که در شورای کودکان به عنوان نماینده‌ی کودکان در سطح منطقه انتخاب شوند. همان‌طور که سازمان PREDO توضیح می‌دهد: «دولت منابعی برای باشگاه ها اختصاص می‏ داد، اما این منابع هرگز به مزارع نمی ‏رسید. هنگامی که باشگاه‏ های املاک مزروعی وارد نظام ملی شدند، به تدریج تحول بزرگی صورت گرفت، چون کودکانی که در مزارع بودند فکر نمی‏ کردند بتوانند به چنین سطحی برسند».

مشاهده ی همه ی همکاران افلاتون در آسیا